Το λογοτεχνικό έργο της Simone de Beauvoir

 

Simone de Beauvoir

Η Σιμόν ντε Μποβουάρ (1908–1986) ήταν Γαλλίδα φιλόσοφος και συγγραφέας του 20ού αιώνα. Σπούδασε στη Σορβόννη και δίδαξε φιλοσοφία και λογοτεχνία σε λύκεια της Γαλλίας προτού αφοσιωθεί πλήρως στη συγγραφή. Το έργο της περιλαμβάνει μυθιστορήματα και φιλοσοφικά δοκίμια, αυτοβιογραφίες και κοινωνικές αναλύσεις και άφησε το δικό του αποτύπωμα στον 20ό αιώνα. Αν και δεν αυτοπροσδιοριζόταν ως φιλόσοφος, η σκέψη της επηρέασε αρκετά την υπαρξιστική φιλοσοφία και τη φεμινιστική θεωρία. 

Η Simone de Beauvoir αντιμετώπισε τη λογοτεχνία όχι μόνο ως μορφή τέχνης αλλά ως πράξη ελευθερίας και παρέμβασης στην ανθρώπινη συνείδηση. Το άρθρο αυτό διερευνά τη θεώρηση της λογοτεχνίας μέσα από το συγγραφικό της έργο, εντοπίζοντας τον υπαρξιακό και φεμινιστικό της χαρακτήρα όπως αναδεικνύεται στα The Ethics of Ambiguity, The Second Sex και στα μυθιστορήματά της. 

Λογοτεχνία ως Υπαρξιακή Δέσμευση

Στο δοκίμιο The Ethics of Ambiguity (1947), η Beauvoir υποστηρίζει ότι η ελευθερία δεν είναι παθητική κατάσταση αλλά ενεργή επιλογή και εξετάζει πώς μπορεί να θεμελιωθεί μια ηθική μέσα από την υπαρξιστική ελευθερία, την αβεβαιότητα και την ευθύνη.. Η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος για το άτομο να αναλάβει την υπαρξιακή ευθύνη, εκφράζοντας την αμφισημία και την ιστορικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.

Ο γαλλικός τίτλος του έργου «Η Ηθική της Ασάφειας» της Simone de Beauvoir είναι Pour une morale de l'ambiguïté.

Η λέξη «l`ambiguïté» προέρχεται από το λατινικό ambiguus, που σημαίνει «διφορούμενος». Στη φιλοσοφία και ειδικά στο έργο της Simone de Beauvoir Pour une morale de l'ambiguïté, η ασάφεια (ambiguïté) αναφέρεται στην ανθρώπινη κατάσταση, ως μη απόλυτα καθορισμένη, γεμάτη αντιφάσεις και ελευθερία.

Φύλο, Ταυτότητα και Αφήγηση

Στο The Second Sex (1949), η Beauvoir καταδεικνύει τη λογοτεχνία ως μέσο αποδόμησης των κοινωνικών κατασκευών του φύλου. Μέσα από τη γυναικεία φωνή και εμπειρία, η λογοτεχνία αποκαλύπτει την ιστορική και πολιτισμική συνθήκη της ταυτότητας.

Αργότερα γράφει το Απομνημονεύματα μιας φρόνιμης κόρης (1958) μια αυτοβιογραφία που φωτίζει την παιδική και νεανική της ηλικία.

Πολιτική Παρέμβαση και Ηθική

Τα μυθιστορήματα της Beauvoir, όπως Les Mandarins, λειτουργούν ως αφηγηματικά πεδία για την ανάλυση ηθικών διλημμάτων και πολιτικών συνθηκών. Σε αυτά η λογοτεχνία γίνεται εργαλείο κριτικής του κοινωνικού πλαισίου και πρόκλησης προς μετασχηματισμό.

Οι Μανδαρίνοι (1954) είναι ένα μυθιστόρημα που κέρδισε το Prix Goncourt και απεικονίζει τη ζωή των διανοουμένων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τρόπος γραφής

Δεν είναι συγγραφέας που «συζητά», είναι συγγραφέας που διαπαιδαγωγεί και η χειραγωγική της γραφή είναι στρατηγική επιρροής, γιατί γράφει με σκοπό και προσανατολισμό. 

Αμφισβήτηση και αποδοχή

Η αμφισβήτηση του φιλοσοφικού της έργου συνδέθηκε με την τάση να διαχωρίζεται η λογοτεχνία από τη φιλοσοφία και τις σεξιστικές προκαταλήψεις. Επίσης πολλοί διάβασαν το έργο της ως απλή αντανάκλαση του Ζαν-Πολ Σαρτρ, παραγνωρίζοντας την πρωτοτυπία και τη θεωρητική της συμβολή. Σε αυτό υπάρχει και ένας αντίλογος διότι αν διαβάσει κάποιος τα κείμενα και των δυο μπορεί να καταλάβει πως αλληλοεπηρεάστηκαν ως ένα βαθμό και θέτουν κάποια παρόμοια ερωτήματα αλλά έχουν διαφορετικό τρόπο γραφής και ξεχωριστό τρόπο έκφρασης. 

«L’homme est le Sujet, la femme est l’Autre.» 
(Ο άνδρας είναι το Υποκείμενο, η γυναίκα είναι ο Άλλος.)

Το Δεύτερο Φύλο, παρά την επιρροή του, δεν αναγνωρίστηκε αρχικά ως φιλοσοφικό έργο επειδή εστίαζε στην καταπίεση των γυναικών, ένα θέμα που δεν θεωρούνταν φιλοσοφικό. Ωστόσο, οι φεμινίστριες αναζητώντας μια σύγχρονη φιλοσοφική τεκμηρίωση στις ιδέες τους ανέδειξαν τη φιλοσοφική αξία των έργων της και τη συμβολή της στην υπαρξιακή και φαινομενολογική σκέψη.

Το Δεύτερο Φύλο έγινε ένα θεμελιώδες έργο του φεμινισμού, αλλά η ανάλυσή της ξεπερνά κατά πολύ τις γυναίκες καθώς εξετάζει πώς διαμορφώνεται η έννοια του φύλου και της ταυτότητας μέσα από την ανατροφή, την κοινωνική δομή, και τις πολιτισμικές προσδοκίες. Όχι μόνο για τη γυναικεία θέση στον κόσμο, αλλά για τον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά και ορίζουμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

Η Μποβουάρ ανέπτυξε την ηθική της ελευθερίας, της ευθύνης και της γενναιοδωρίας μέσα από τη λογοτεχνία, εστιάζοντας στη βιωματική εμπειρία και την ενσώματη ύπαρξη και επίσης αντιτάχθηκε στον αφηρημένο λόγο της παραδοσιακής φιλοσοφίας, προτάσσοντας τον στοχασμό μέσα από συγκεκριμένες καταστάσεις και σχέσεις. Δεν είχε σαν αυτοσκοπό την φιλοσοφική αναγνώριση του έργου της και το έργο της είχε αμιγώς λογοτεχνικό χαρακτήρα με φιλοσοφικές αναζητήσεις και πολιτικές θέσεις. 

Η πρόκληση στην πατριαρχία που διατύπωσε με το Δεύτερο Φύλο δεν αφορούσε την «σεξουαλική αιδώ» αλλά την «πατριαρχική αναισχυντία» και αυτός είναι ένας από τους λόγους που το έργο αυτό επηρέασε τις γυναίκες του δεύτερου κύματος του φεμινισμού και παραμένει αντικείμενο φιλοσοφικού διαλόγου. Ίσως να μην σκεφτόταν αυτό όταν έγραφε και ίσως να μην την ενδιέφερε κάτι τέτοιο, αλλά τα γραπτά της μπορούσαν να δώσουν μια φιλοσοφική ταυτότητα και ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο στο φεμινιστικό κίνημα της εποχής. Το ότι δεν ήταν αμιγώς φιλοσοφικά διατυπωμένα αλλά γραμμένα με το δικό της υπαρξιστικό ιδίωμα ήταν μια λεπτομέρεια.

Οι πρώτες μεταφράσεις των έργων της, ιδίως στην αγγλική γλώσσα, περιόρισαν τη φιλοσοφική και πολιτική τους βαρύτητα λόγω παραλείψεων και εσφαλμένων αποδόσεων. 

Η λογοτεχνία της Beauvoir, παρουσιάζεται ως πράξη φιλοσοφική, πολιτική και ανθρωπιστική και θεωρούσε ότι η ελευθερία είναι «καταστασιακή» και εξαρτάται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει κάποιος. Συνεπώς το λογοτεχνικό της έργο δημιουργήθηκε σε ένα τέτοιο πλαίσιο και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν σύνολο για να γίνει αντιληπτό και να μην παρερμηνευτεί. 

Η συνολική θεώρηση του έργου της Σιμόν ντε Μποβουάρ αποκαλύπτει μια συνεκτική και ριζοσπαστική σκέψη που διατρέχει φιλοσοφία, λογοτεχνία, αυτοβιογραφία και πολιτική ανάλυση. 

Δεν πρόκειται για αποσπασματική παραγωγή, αλλά για ένα ενιαίο σώμα έργου που εξελίσσεται και συνομιλεί με τις ιστορικές και προσωπικές συνθήκες της εποχής της.

  Κεντρικοί άξονες του έργου της

• Υπαρξισμός: Επηρεασμένη από τον Σαρτρ, η Μποβουάρ αναπτύσσει μια ηθική της ελευθερίας και της ευθύνης. Στο Ηθική της Ασάφειας (1947), προτείνει ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ανοιχτή και ασαφής, και η ηθική πρέπει να βασίζεται στην ελευθερία του άλλου.

• Φεμινισμός: Το Δεύτερο Φύλο (1949) είναι τομή στην ιστορία της σκέψης. Αναλύει πώς η γυναίκα έχει κατασκευαστεί ως «Άλλο» μέσα από τη φιλοσοφία, τη μυθολογία, τη βιολογία και την κοινωνία. Η φράση «δεν γεννιόμαστε γυναίκες, γινόμαστε» συνοψίζει την κριτική της στην ουσιοκρατία.

• Αυτοβιογραφία ως φιλοσοφία: Μέσα από τις Αναμνήσεις μιας καθωσπρέπει κόρης (1958), Η ηλικία της ωριμότητας (1960), Η δύναμη των πραγμάτων (1963) κ.ά., η Μποβουάρ εξερευνά την ταυτότητα, τη μνήμη και την ιστορία ως φιλοσοφικά πεδία.

• Λογοτεχνία με φιλοσοφική στόχευση: Τα μυθιστορήματά της (Οι Μανδαρίνοι, Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί, Το αίμα των άλλων) δεν είναι απλώς αφηγήσεις — είναι στοχασμοί πάνω στην ελευθερία, την πολιτική στράτευση και την ηθική.

• Γήρας και θνητότητα: Στο Το γήρας (1970) και Ένας πολύ γλυκός θάνατος (1964), εξετάζει την κοινωνική περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων και την εμπειρία του θανάτου, με βαθιά ανθρωπιστική ματιά.

  Ενότητα και εξέλιξη

Το έργο της Μποβουάρ δεν είναι απλώς πολυθεματικό — είναι διαλογικό. Κάθε βιβλίο συνομιλεί με τα προηγούμενα και τα επόμενα, δημιουργώντας ένα ενιαίο φιλοσοφικό και λογοτεχνικό σύνολο. 

Η ζωή της γίνεται υλικό σκέψης, και η σκέψη της γίνεται πράξη μέσα από τη δημόσια παρέμβαση και τη συγγραφή.

Από την υπαρξιστική ηθική στην πολιτική στράτευση και από τη φεμινιστική θεωρία στην προσωπική μαρτυρία, η Μποβουάρ οικοδομεί ένα έργο που δεν χωρίζεται σε κατηγορίες, αλλά λειτουργεί ως συνεχής αναζήτηση νοήματος και ελευθερίας.

Στο έργο της Ηθική της Ασάφειας (1947), γράφει ότι η επιστήμη αποτυγχάνει όταν προσπαθεί να κατακτήσει την «ουσία» του κόσμου, αλλά βρίσκει την αλήθεια της όταν λειτουργεί ως ελεύθερη δέσμευση της σκέψης που επιδιώκει συνεχώς νέες ανακαλύψεις.

Τι πίστευε για την επιστήμη:

• Την έβλεπε ως ανθρώπινη δραστηριότητα, όχι ως ουδέτερη ή υπερβατική.

• Τόνιζε ότι η επιστήμη πρέπει να αναγνωρίζει την ασάφεια και την αβεβαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

• Χρησιμοποιούσε παραδείγματα από την επιστήμη για να δείξει πώς η ανθρώπινη ελευθερία και η γνώση είναι συγκυριακές και ανοιχτές.

 Στο Pyrrhus et Cinéas (1944), αναφέρει ότι η επιστήμη δημιουργεί «νέες καταστάσεις» για την ανθρωπότητα, και ότι η γνώση είναι πάντα ενεργή πράξη ελευθερίας, όχι κατοχή μιας απόλυτης αλήθειας.

Με λίγα λόγια, η Μποβουάρ σεβόταν την επιστήμη, αλλά την ενέτασσε στο πλαίσιο της υπαρξιακής φιλοσοφίας: ως μια προσπάθεια του ανθρώπου να δώσει νόημα στον κόσμο, όχι να τον κατακτήσει. 

'Όπως έγραψα και στην εισαγωγή το άρθρο αυτό διερευνά τη θεώρηση της λογοτεχνίας μέσα από τα δικά της γραπτά και σκοπός του είναι να βοηθήσει τον αναγνώστη να αποκτήσει μια συνοπτική εικόνα δίχως να εξετάζει τις φιλοσοφικές αναλύσεις.

Αν ενδιαφέρεται κάποιος να μελετήσει επιπλέον παρακάτω υπάρχει η βιβλιογραφία και κάποιοι σύνδεσμοι.

Βιβλία 

1943	L’Invitée	Η Καλεσμένη	Μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τη σχέση της με τον Σαρτρ, για την ελευθερία και τη ζήλια.
1944	Pyrrhus et Cinéas	Πύρρος και Κινέας	Φιλοσοφικό δοκίμιο για την ανθρώπινη δράση και την ηθική επιλογή.
1945	Le Sang des autres	Το Αίμα των Άλλων	Μυθιστόρημα για την ευθύνη και την πολιτική στράτευση στον πόλεμο.
1946	Tous les hommes sont mortels	Όλοι οι Άνθρωποι Είναι Θνητοί	Αλληγορία για την αθανασία και το νόημα της ζωής.
1947	Pour une morale de l’ambiguïté	Για μια Ηθική της Αμφισημίας	Υπαρξιστική ηθική βασισμένη στην ελευθερία και την αβεβαιότητα.
1949	Le Deuxième Sexe	Το Δεύτερο Φύλο	Φεμινιστικό δοκίμιο για την κοινωνική κατασκευή της γυναικείας ταυτότητας.
1954	Les Mandarins	Οι Μανδαρίνοι	Μυθιστόρημα για τη γαλλική διανόηση μετά τον πόλεμο (βραβείο Prix Goncourt).
1955	Privilèges	Προνόμια	Δοκίμιο για κοινωνικά και πολιτικά προνόμια.
1957	La Longue Marche	Η Μεγάλη Πορεία	Ρεπορτάζ από την Κίνα με πολιτικές παρατηρήσεις.
1958	Mémoires d’une jeune fille rangée	Αναμνήσεις μιας Καθωσπρέπει Κόρης	Πρώτος τόμος αυτοβιογραφίας.
1960	La Force de l’âge	Η Δύναμη της Ζωής	Δεύτερος τόμος αυτοβιογραφίας.
1963	La Force des choses	Η Δύναμη των Πραγμάτων	Τρίτος τόμος αυτοβιογραφίας.
1964	Une mort très douce	Ένας Πολύ Γλυκός Θάνατος	Μαρτυρία για τον θάνατο της μητέρας της.
1966	Les Belles Images	Οι Όμορφες Εικόνες	Μυθιστόρημα για τη γυναικεία ταυτότητα και την κοινωνική υποκρισία.
1967	La Femme rompue	Η Γυναίκα Που Ράγισε	Τρεις νουβέλες για γυναίκες σε κρίση.
1970	La Vieillesse	Τα Γηρατειά	Κοινωνιολογική ανάλυση για την περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων.
1972	Tout compte fait	Όσα Είπαμε κι Όσα Κάναμε	Τέταρτος τόμος αυτοβιογραφίας.
1972	Faut-il brûler Sade ?	Πρέπει να Καεί ο Σαντ;	Δοκίμιο για τον Μαρκήσιο ντε Σαντ και την ελευθερία.
1979	Quand prime le spirituel	Όταν Υπερισχύει το Πνευματικό	Νουβέλες από τα νεανικά της χρόνια.
1981	La Cérémonie des adieux	Η Τελετή του Αποχαιρετισμού	Μαρτυρία για τα τελευταία χρόνια του Σαρτρ.

    Βιβλιογραφία

• Beauvoir, S. (1947). The Ethics of Ambiguity.

• Beauvoir, S. (1949). The Second Sex.

• Beauvoir, S. (1954). Les Mandarins.

• Kruks, S. (2012). Simone de Beauvoir and the Politics of Ambiguity.

• Stanford Encyclopedia of Philosophy. Simone de Beauvoir. 

«Το αίσθημα της ελευθερίας καθορίζεται από το τι έχει στην καρδιά του ο καθένας.»