Το συμβολιστικό ποίημα λειτουργεί ως αντίδραση στον ορθολογισμό και την επιστημονική προσέγγιση της εποχής. Αντί να εξηγεί, υποβάλλει. Αντί να περιγράφει, υπονοεί. Η θέση του είναι καθοριστική στην πορεία προς τον μοντερνισμό και επηρεάζει κινήματα όπως ο υπερρεαλισμός και η ελεύθερη ποίηση του 20ού αιώνα και έτσι η κατανόηση του ποιήματος στο συμβολιστικό κίνημα είναι καθοριστική για την αντίληψη της εξέλιξης της μοντέρνας ποίησης. Το συμβολιστικό κίνημα, που αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα, επιδίωξε να απομακρυνθεί από τον ρεαλισμό και τον νατουραλισμό, εστιάζοντας στην εσωτερικότητα, τη φαντασία και τη μουσικότητα της γλώσσας.
Χαρακτηριστικά του Συμβολιστικού Ποιήματος
Το ποίημα δεν περιγράφει την εξωτερική πραγματικότητα αλλά αποκαλύπτει συναισθήματα, διαθέσεις και ψυχικές καταστάσεις.
Οι εικόνες και οι λέξεις λειτουργούν ως σύμβολα που παραπέμπουν σε αφηρημένες έννοιες (π.χ. θλίψη, ομορφιά, θάνατος).
Η γλώσσα αποκτά μουσική διάσταση, με έμφαση στον ήχο και την αρμονία.
Το νόημα δεν είναι πάντα σαφές ή κυριολεκτικό, προκαλώντας τον αναγνώστη να ερμηνεύσει.
Το ποίημα "Art Poétique" του Πωλ Βερλαίν (Paul Verlaine), γραμμένο το 1874, αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μανιφέστα της συμβολιστικής ποίησης και της αισθητικής του impair (ασύμμετρου) και της μουσικότητας στη γαλλική λογοτεχνία ενώ αργότερα ακολουθεί το Μανιφέστο του Jean Moréas, Le Figaro, 1886.
Εκφράζει την αντίληψη του Βερλαίν για την ποίηση, απορρίπτοντας τη ρητορική, τη λογική και την υπερβολική σαφήνεια, και προτάσσοντας:
Μουσικότητα: «De la musique avant toute chose» – «Μουσική πάνω απ’ όλα». Η ποίηση πρέπει να έχει ρυθμό και μελωδία, να αγγίζει το συναίσθημα όπως η μουσική.
Ασάφεια και υπαινιγμό: Ο Βερλαίν προτιμά την υπονοούμενη εικόνα από την ξεκάθαρη περιγραφή. Η ποίηση πρέπει να είναι ατμοσφαιρική, όχι διδακτική.
Αρμονία και απλότητα: Απορρίπτει την πομπώδη γλώσσα και προτιμά την απλή, φυσική έκφραση.
Ασύμμετρος στίχο: Προτείνει τη χρήση του impair (μονός στίχος), που σπάει τη συμμετρία και δίνει ελευθερία στον ποιητή.
Μουσική πάνω απ’ όλα, De la musique avant toute chose,
Και γι` αυτό προτίμησε το ασύμμετρο, Et pour cela préfère l’Impair
Πιο ασαφές και πιο διαλυτό στον αέρα, Plus vague et plus soluble dans l’air,
Δίχως τίποτα σ` αυτό βαρύ ή στημένο. Sans rien en lui qui pèse ou qui pose.
Το Art Poétique είναι θεμελιώδες για την κατανόηση της μετάβασης από τον ρομαντισμό στον συμβολισμό. Η έμφαση στη μουσικότητα και την ατμόσφαιρα άνοιξε τον δρόμο για μια πιο υποκειμενική και αισθητική προσέγγιση στην ποίηση και επηρέασε βαθιά ποιητές όπως ο Μπωντλαίρ, ο Ρεμπώ, και αργότερα τους υπερρεαλιστές.
Οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος Art Poétique του Πωλ Βερλαίν συνοψίζουν την αισθητική του συμβολισμού με τρόπο ποιητικό και ατμοσφαιρικό
Que ton vers soit la bonne aventure Ας είναι ο στίχος σου η καλή περιπέτεια
Éparse au vent crispé du matin Σκόρπια στον δροσερό πρωινό άνεμο
Qui va fleurant la menthe et le thym… Που μοσχοβολά μέντα και θυμάρι…
Et tout le reste est littérature. Και όλα τα υπόλοιπα είναι λογοτεχνία.
Ο Συμβολισμός ως επανάσταση νοήματος στα γαλλικά γράμματα (με βάση το Μανιφέστο του Jean Moréas, Le Figaro, 1886)
Ο Ζαν Μορεάς (Jean Moréas), γεννημένος ως Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος το 1856 στην Αθήνα, ήταν Έλληνας ποιητής που έγραψε κυρίως στα γαλλικά. Το 1886 δημοσίευσε στο Le Figaro το Μανιφέστο του Συμβολισμού, θεμελιώνοντας το ομώνυμο λογοτεχνικό ρεύμα.
Το 1886, ο Jean Moréas δημοσίευσε στο Le Figaro ένα κείμενο που έμελλε να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας νέας αισθητικής κατεύθυνσης: ο Συμβολισμός δεν ήταν απλώς ένα νέο λογοτεχνικό κίνημα, αλλά μια ριζική πρόταση αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο νοείται η τέχνη, ο ποιητής και η γλώσσα. Το Μανιφέστο του ήρθε ως απάντηση στην εξάντληση των προηγούμενων σχολών και στην ανάγκη αναγέννησης της ποιητικής πράξης.
Ιστορική αναγκαιότητα
Ο Συμβολισμός γεννιέται ως αντίδραση στη φθορά του Ρομαντισμού και στον ρεαλισμό των Παρνασσιστών και Νατουραλιστών.
Οι προηγούμενες σχολές είχαν οδηγηθεί σε κοινοτοπία, απομίμηση και εξωτερικότητα.
Η τέχνη χρειαζόταν επαναπροσδιορισμό: όχι άλλο περιγραφή, αλλά υπαινιγμός· όχι άλλο αναπαράσταση, αλλά αποκάλυψη εσωτερικού κόσμου.
Χαρακτηριστικά του Συμβολισμού
| Στοιχείο | Περιγραφή |
|---|---|
| Αντίθεση προς τον Νατουραλισμό | Απόρριψη της φωτογραφικής απεικόνισης της πραγματικότητας και του επιστημονικού λόγου |
| Προτεραιότητα στο μυστήριο | Η τέχνη δεν εξηγεί — υπαινίσσεται· η ομορφιά έγκειται στην ασάφεια |
| Χρήση συμβόλων | Ο κόσμος δεν περιγράφεται αλλά αναπαρίσταται μέσω εικόνων και αισθήσεων |
| Αρμονία και μουσικότητα | Το ποίημα δεν είναι πληροφορία, αλλά ρυθμός και μελωδία |
| Υποκειμενικότητα | Η εμπειρία του ποιητή είναι πυρήνας νοήματος, όχι η αντικειμενική παρατήρηση |
Ο ποιητής ως “ιερουργός του ασαφούς”
Ο Moréas βλέπει τον ποιητή όχι ως κοινωνικό σχολιαστή αλλά ως μεσολαβητή του μύχιου. Η γλώσσα του δεν υπηρετεί την επικοινωνία αλλά την αποκάλυψη του αθέατου. Ο ποιητής δεν περιγράφει, αλλά προκαλεί το άρρητο να εμφανιστεί. Η ποίηση γίνεται τελετουργία και το ποίημα όχημα μύησης.
Η τέχνη ως διάλογος με το άγνωστο
Ο Συμβολισμός δεν αρνείται την πραγματικότητα — απλώς αρνείται να την εξαντλήσει. Ο κόσμος είναι περισσότερο από τα γεγονότα: είναι σήματα, όνειρα, εντάσεις, ατμόσφαιρες.
Το πραγματικό δεν είναι το ορατό — είναι το αισθανόμενο, το απροσδιόριστο, το εσωτερικά αληθές.
Το Μανιφέστο του Συμβολισμού είναι κάλεσμα για ποιητική ελευθερία και δεν ζητά έναν νέο κανόνα αλλά ζητά μια άλλη στάση απέναντι στο νόημα.
Έτσι η τέχνη, κατά τον Moréas, δεν είναι μια αντανάκλαση του κόσμου αλλά είναι κρύπτη και φλόγα και είναι επίσης το σημείο όπου η γλώσσα δεν εξηγεί, αλλά γεννά προαισθήματα για όσα δεν ειπώθηκαν ακόμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.